مفتاح التفاسیرمفتاح التفاسیر اثر رشیدالدین فضلالله همدانی از مشاهیر اطباء و مؤرخین، دانشمند، سیاستمدار و شاعر شیعی میباشد. ۱ - معرفی اجمالی مفسرمفتاح التفاسیر اثر رشیدالدین فضل اللّه (۶۴۵ - ۷۱۸ ق) فرزند عمادالدوله ابوالخیر. از مشاهیر اطباء و مؤرخین. وی در حکمت و فلسفه شاگرد خواجه نصیرالدین طوسی بود و در ۶۹۷ ق به وزارت غازان خان نـائل گـردید و در پست وزارت تا عصر اولجایتو ایلخان مغول باقی ماند و پس از مرگ سلطان به تهمت کوتاهی در امر معالجه او به شهادت رسید و در قلعه رشیدیه تبریز مدفون گردید. گـرچـه شیعه بودن خواجه مورد تردید عدهای است ولی قول شیعه نبودنش نیز مورد تعجب و انـکـار عـده دیـگری است زیرا نفوذ او را در دربار ایلخانان مغول و روابطش را با خواجه طوسی و دلائل دیگری از این قبیل را حجت بر شیعه بودن او میدانند. ۲ - معرفی تفسیرتفسیر مورد بحث تفسیری است کامل که خواجه آن را به شیوه فلسفی تالیف نموده است. در بیان و تاویل آیات از مسائل عقلانیه بهره گرفته و در نوع خود بی نظیر است. ابن حجر عسقلانی در الدرر الکامنه میگوید (وی دارای تفسیری است بر قرآن به شیوه فلاسفه بـدین جهت بود که او متهم به کفر و الحاد گردید و نیز پس از قتل وی تمامی مؤلفات او را آتش زدند) دو وزیر قبل از خواجه رشیدالدین در حکومت مغولی به قتل رسیده بودند لذا وی قسمتی از امـوال خود را وقف کتابخانه خویش کرد و جمع کثیری از کتاب و هنرمندان را جهت استنساخ مـؤلـفـات خـود و تذهیب و تزیین آنها استخدام نموده بوده و مؤلفات خویش را تکثیر و استنساخ مینمود. و بـه کـتـابـخـانـه عمومی و خصوصی گوشه و کنار جهان ارسال میداشت لذا امروزه از تمامیمؤلفات وی نسخههای متعدد و نفیسی در دست میباشد. کـهـن تـریـن نسخه این تفسیر در کتابخانه کاخ گلستان مورخ ۷۰۸ ق میباشد که در یک مجلد بزرگ ضمن مجموعهای با سایر مؤلفات وی گردآوری شده است. تفسیر مفتاح التفسیر که مورد توجه علمای عصر خویش بود. بیش از صد نفر از فحول علمای اعلام و مفسران بر آن تقریظ نوشتهاند. ۳ - تفاسیر دیگر مؤلفخـواجـه رشـیـدالدین فضل اللّه مؤلف جامع التواریخ رشیدی را سه تفسیر دیگری است : ۱) تفسیر بـعـضی آیات قرآن، خواجه در این تفسیر بعضی از آیات کریمه را که امکان بحث فلسفی و عرفانی داشته است انتخاب نموده و مورد تاویل قرار داده است. نسخه منحصر به فرد از آن در مجموعه رشیدی کتابخانه کاخ گلستان موجود میباشد. ۲) اعجاز القرآن، شامل نه رساله در اعجاز قرآن و نسخهای از آن در مجموعه رشیدی موجود است. ۳) تفسیر رشیدی، شامل ۱۹ رساله در تفسیر بعضی از آیات و ذکر روایات و بحث در فضیلت علم و عقل بر مذاق فلاسفه و حکماء. [۲]
زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۵، ص۱۵۲.
[۳]
بغدادی، اسماعیل، ایضاح المکنون، ج۲، ص۵۲۳.
[۸]
ابن عماد، عبدالحی بن احمد، شذرات الذهب، ج۶، ص۴۴.
[۱۱]
الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیه، ص۲۸۳.
[۱۲]
کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۸، ص۷۴.
[۱۳]
شفیعی، محمد، مفسران شیعه، ص۱۱۱.
۴ - پانویس
۵ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تفاسیر قرن هشتم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۵/۲. |